গিলেন-ব্যাৰে চিন্ড্ৰোম (Guillain-Barré Syndrome) নামৰ ৰোগটো আমাৰ সমাজত তুলনামূলকভাৱে কম শুনা যায়। যদিও এইটো এটা দুৰ্লভ ৰোগ, ইয়াৰ বিষয়ে সজাগতা বৃদ্ধি কৰা প্ৰয়োজন। গিলেন-ব্যাৰে চিন্ড্ৰোম কি, এই ৰোগ কেনেকৈ হয় আৰু কিয় এইটো হৈছে- এই সকলো প্ৰশ্নৰ উত্তৰ তলত আলোচনা কৰিছো।

Table of Contents
Guillain-Barré syndrome কি?
Guillain-Barré syndrome (GBS) এটা অটোইমিউন নিউৰ’লজিকেল (Neurological autoimmune diseases (NADs)) ৰোগ। এই ৰোগত ৰোগী গৰাকীৰ ইমিউন চিষ্টেমে নিজৰ পৰিফেৰেল স্নায়ু (Peripheral Nervous)ক আক্রমণ কৰে। ইয়াৰ ফলত মাংসপেশী দুৰ্বল হয় আৰু কেতিয়াবা সম্পূৰ্ণ পক্ষাঘাত (paralysis)ৰ পৰ্যন্ত হয়। এই ৰোগটো অতি কম সময়ৰ ভিতৰত বিকাশ লাভ কৰে। ৰোগটো প্ৰাপ্তবয়স্ক আৰু পুৰুষৰ মাজত বেছি দেখা যায় যদিও যিকোনো বয়সৰ মানুহৰ এই ৰোগ হ’ব পাৰে।
পৰিফেৰেল স্নায়ু (Peripheral Nervous) কি?
পেৰিফেৰেল স্নায়ুতন্ত্ৰ (Peripheral Nervous) হৈছে এটি জটিল স্নায়ু জালিকা, যি মূৰ, ডিঙি আৰু দেহৰ চাৰিওফালে বিস্তাৰিত। ই হৈছে মগজু আৰু মেৰুদণ্ডকে ধৰি কেন্দ্ৰীয় স্নায়ুতন্ত্ৰ (CNS)লৈ বাৰ্তা প্ৰেৰণ কৰা স্নায়ুৰ নেটৱৰ্ক। পেৰিফেৰেল আৰু কেন্দ্ৰীয় স্নায়ুতন্ত্ৰ মিলি গোটেই স্নায়ুতন্ত্ৰ গঠন কৰে।
পেৰিফেৰেল স্নায়ুতন্ত্ৰ (Peripheral Nervous)ই দেহৰ বিভিন্ন অংশৰ লগত কেন্দ্ৰীয় স্নায়ুতন্ত্ৰৰ সংযোগ স্থাপন কৰে। ই দেহৰ বাহিৰৰ পৰা আহা সংকেত কেন্দ্ৰীয় স্নায়ুতন্ত্ৰলৈ পঠিয়ায় আৰু কেন্দ্ৰীয় স্নায়ুতন্ত্ৰৰ নিৰ্দেশনা দেহৰ বিভিন্ন অংশলৈ পঠিয়ায়। ইয়াৰ দ্বাৰা আমাৰ দৈনন্দিন গতিবিধি, যেনে চলাফৰা, খোজ কঢ়া বা কোনো বস্তু ধৰা নিয়ন্ত্ৰণ হয়।
পেৰিফেৰেল স্নায়ুতন্ত্ৰ (Peripheral Nervous) মূলত দুটা ভাগত বিভক্ত: Somatic আৰু Autonomic। সোমাটিক (Somatic) স্নায়ুতন্ত্ৰই ইচ্ছাকৃত গতিবিধি নিয়ন্ত্ৰণ কৰে, আৰু অট’নমিক (Autonomic) স্নায়ুতন্ত্ৰই অইচ্ছাকৃত কাৰ্য, যেনে হৃদস্পন্দন আৰু শ্বাস প্ৰশ্বাস নিয়ন্ত্ৰণ কৰে।
এই স্নায়ুতন্ত্ৰৰ সঠিক কাৰ্যক্ষমতা আমাৰ স্বাস্থ্যৰ বাবে অত্যন্ত প্ৰয়োজনীয়। সেয়ে, পুষ্টিকৰ আহাৰ আৰু নিয়মিত ব্যায়ামৰ জৰিয়তে স্নায়ুতন্ত্ৰৰ স্বাস্থ্য সজাগ কৰি ৰাখাটো প্ৰয়োজন।
গিলেন-ব্যাৰে চিন্ড্ৰোম (Guillain-Barré syndrome) কেনেকৈ হয়?
Guillain-Barré syndrome সাধাৰণতে ভাইৰেল বা বেক্টেৰিয়েল সংক্ৰমণৰ পিছত হয়। বিশেষকৈ ঠাণ্ডা, কাহ, বা ডায়াৰিয়াৰ দৰে সংক্ৰমণৰ পিছত এই ৰোগৰ সম্ভাৱনা বৃদ্ধি পায়। কিছুমান ক্ষেত্ৰত টিকাকৰণৰ পিছতো ইয়াৰ লক্ষণ দেখা যায়। যোৱা ১/২ লাখ লোকৰ মাজত প্রায় ১-২ জন এই ৰোগত আক্ৰান্ত হয়।
তলত এই ৰোগটো সৃষ্টিৰ সম্ভাৱনাসমূহ দিয়া হৈছে:
- ভাইৰেল ইনফেকচন (যেনে: Zika virus, Influenza)
- বেক্টেৰিয়েল ইনফেকচন (যেনে: Campylobacter)
- অস্ত্ৰোপচাৰৰ পিছৰ জটিলতা
- টিকাকৰণৰ পৰাপক্ষত সৃষ্ট অটোইমিউন সমস্যা
গিলেন-ব্যাৰে চিন্ড্ৰোমৰ কিয় হয়?
Guillain-Barré syndrome ৰোগৰ সঠিক কাৰণ এতিয়াও পূৰ্ণৰূপে বুজা হোৱা নাই। চিকিৎসাবিজ্ঞানীসকলে বিশ্বাস কৰে যে ৰোগীৰ ইমিউন চিষ্টেমে ভাইৰেল বা বেক্টেৰিয়েল সংক্ৰমণৰ সৈতে যুঁজি থাকোঁতে ভুলবশতঃ নিজৰ স্নায়ুক আক্রমণ কৰে। ফলস্বৰূপে, স্নায়ুৰ আৱৰণখন ক্ষতিগ্ৰস্ত হয় আৰু সংকেত প্ৰেৰণত বাধা পৰে। এইটোয়েই স্নায়ুৰ কাৰ্যক্ষমতা হ্ৰাস আৰু মাংসপেশীৰ দুৰ্বলতাৰ মূল কাৰণ।
গিলেন-ব্যাৰে চিন্ড্ৰোমৰ লক্ষণসমূহ
এই ৰোগৰ লক্ষণসমূহ প্ৰথমে ধীৰ হ’ব পাৰে, কিন্তু সময়ৰ সৈতে এইবোৰ বেছি গুৰুতৰ হ’ব পাৰে। তলত কিছুমান সাধাৰণ লক্ষণৰ তালিকা দিয়া হৈছে:
- মাংসপেশীৰ দুৰ্বলতা, বিশেষকৈ ভৰিৰ পৰা আৰম্ভ হয়
- হাত আৰু ভৰিত চিকুটি-চিকুটি অনুভূতি
- শ্বাসপ্ৰশ্বাসত অসুবিধা
- কথা-কোৱাৰ সমস্যাৰ সৃষ্টি
- স্নায়ুৰ ব্যথা বা তীব্ৰ জ্বলন
- কিছু সময়ৰ পিছত সম্পূৰ্ণ পক্ষাঘাত
Guillain-Barré syndromeৰ চিকিৎসা কেনেকৈ কৰা হয়?
গিলেন-ব্যাৰে চিন্ড্ৰোমৰ বাবে ততালিকৈ চিকিৎসা গ্ৰহণ কৰাটো অত্যন্ত জৰুৰী। যদিও এই ৰোগৰ কোনো নিৰ্দিষ্ট আৰোগ্য চিকিৎসা নাই, সঠিক চিকিৎসাৰে ৰোগীৰ অৱস্থা নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ সক্ষম। চিকিৎসাৰ প্ৰধান পদ্ধতিসমূহ হল:
- ইমিউনোগ্ল’বুলিন থেৰাপী (IVIG): ৰোগীৰ ইমিউন সিষ্টেমৰ অপৰিকল্পিত আক্রমণ ৰোধ কৰিবলৈ ব্যৱহৃত হয়।
- প্লাজমা এক্সচেঞ্জ (প্লাজমাফাৰেছিছ): ৰোগীৰ ৰক্তৰ পৰা ক্ষতিকাৰক এন্টিবডি আঁতৰাই ইমিউন চিষ্টেমক নিয়ন্ত্ৰণত ৰাখা হয়।
- সহায়ক চিকিৎসা: ভেণ্টিলেটৰ, ফিজিঅ’থেৰাপি আৰু পেইন মেনেজমেন্ট চিকিৎসা অন্তর্ভুক্ত।
গিলেন-ব্যাৰে চিন্ড্ৰোমৰ ৰোগীসকলৰ পুনৰুদ্ধাৰৰ সম্ভাৱনা
Guillain-Barré syndrome ৰোগৰ পৰা পুনৰুদ্ধাৰ কৰাৰ সময়সীমা ব্যক্তিভেদে ভিন্ন হয়। কিছুমান ৰোগী অতি সোনকালে সুস্থ হয়, কিন্তু আন কিছুমানে সম্পূৰ্ণ সুস্থ হ’বলৈ কেইমাহমানৰ সময় লয়। কেতিয়াবা ৰোগীৰ মাংসপেশীৰ দুৰ্বলতা বা স্নায়ুৰ সমস্যাৰ স্থায়ী প্রভাৱ পৰিলক্ষিত হয়।
গিলেন-ব্যাৰে চিন্ড্ৰোম (GBS) ৰোধ কৰিবলৈ উপায়
যদিও গিলেন-ব্যাৰে চিন্ড্ৰোম (Guillain-Barré syndrome) ৰোধৰ কোনো নিৰ্দিষ্ট উপায় নাই, কিছু সজাগতাই ইয়াৰ সম্ভাৱনা হ্ৰাস কৰিব পাৰে।
- ভাইৰেল আৰু বেক্টেৰিয়েল সংক্ৰমণৰ পৰা সুৰক্ষিত থকাটো মুখ্য।
- ব্যক্তিগত পৰিষ্কাৰ-প্ৰসাধনত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা উচিত।
- টিকাকৰণৰ পিছত কিছুমান অস্বাভাবিক লক্ষণ দেখা দিলে চিকিৎসকৰ পৰামৰ্শ ল’ব।
উপসংহাৰ
গিলেন-ব্যাৰে চিন্ড্ৰোম (Guillain-Barré Syndrome) যদিও দুৰ্লভ, এইটো এটা গুৰুতৰ ৰোগ। সঠিক সময়ত চিনাক্ত কৰি চিকিৎসা কৰিলে ৰোগীৰ জীৱন ৰক্ষা কৰা সম্ভৱ। সজাগতা বৃদ্ধি আৰু স্বাস্থ্যৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি আমি এই ৰোগৰ প্ৰভাৱ কম কৰিব পাৰো। যদি কোনো ব্যক্তি এই ৰোগৰ লক্ষণৰ সৈতে পীড়িত হয়, ততালিকে চিকিৎসকৰ পৰামৰ্শ ল’ব উচিত।
আমাৰ স্বাস্থ্য সম্পৰ্কীয় আন লেখাবোৰ পঢ়ক